معیارهای همسر نیکو از نگاه قرآن(1)

یکی از مسایلی که انسان مومن در جست و جوی آن گام بر می دارد و می کوشد به آن دست یابد، تطابق کامل زندگی فردی و اجتماعی خویش با الگوی دینی به ویژه الگوهای قرآنی است. از این رو در سخنان خویش برای توجیه رفتار و اندیشه و بینش و نگرش خویش همواره از آیات و روایات بهره می گیرد و به سیره عملی امامان (ع) استناد می کند. در خوراک می کوشد همانند آنان بخورد و یا در نحوه پوشش و خواب از آنان الگوبرداری نماید. چیزهایی را که آنان ناپسند و زشت می دانستند و یا پسندیده و زیبا می یافتند استفاده کند و خود را متمایل به آن ها نشان دهد.
در مسئله ازدواج نیز می کوشد تا زندگی خود را بر اساس الگوها و معیارهای علمی و عینی آنان و سیره عملی ایشان سامان دهد و آن چیزهایی را که از نظر ایشان ملاک و ارزش است ارزش قرار دهد و از آن چیزهایی که ضد ارزش است دوری و پرهیز نماید. بنابراین شناخت این معیارها و ارزش ها برای انسان مومن بسیار مهم و اساسی است؛ زیرا می کوشد تا خود را همانند ایشان کند و سر تا پا همسان سازی را بر پایه تقلید انجام دهد؛ زیرا معتقد است همسان سازی به معنای موفقیت کامل و رسیدن به جایگاهی است که ایشان از این راه بدان دست یافته اند. مسئله تقلید در حوزه بینش و نگرش و رفتار، امری است که قرآن بر آن تاکید کرده از جمله می فرماید اگر می خواهید محبوب خدا شوید از من پیامبر تقلید کنید و یا این راه مستقیم و راست من است از آن پیروی نمایید و یا گام در جایی نهید که من در آن جا گام نهاده ام و سر سوزنی از آن تخطی نکنید و یا این که نه پیش بیفتید و نه پس بمانید که در هر دو حالت گمراه می شوید، که اینها نمونه هایی از این دستورها و فرمان هاست که در آیات قرآنی بدان اشاره شده است و روایات بسیاری نیز در باب اطاعت از سیره زندگی پیامبر و امامان وارد شده که مجال طرح آن در این نوشتار نیست.

* ضرورت تقلید
انسان به طور طبیعی موجودی مقلد و الگوپذیر است. واقعیتی که نمی توان آن را انکار کرد هر چند که در ضرب المثل های مردمی به نقد شیوه تقلید و الگوگیری پرداخته و گفته شده: تقلید کار میمون است و این که میمون هر چه زشت تر، تقلیدش بیش تر است؛ با این همه انسان در همه امور از مسایل حسی گرفته تا مسایل عقلی، موجودی مقلد و الگوبرداری است.
در روان شناسی اجتماعی آن گاه که از عمل اجتماعی و جامعه پذیری سخن به میان می آید مساله تقلید از اساسی ترین مولفه های آن می باشد؛ به طوری که بی تقلید و الگوبرداری نمی توان مساله جامعه پذیری و بقا و وحدت و همبستگی جامعه ای را به اثبات رساند.
در آموزش و پرورش و انتقال دانش ها و مفاهیم عقلی و اصول و مبانی اخلاقی و مسایل تربیتی نیز تقلید تنها راه و دست کم از مهم ترین راه ها به شمار می رود. هر کودکی از همان آغاز از راه تقلید و الگوبرداری از افراد نزدیک و مرتبط با وی به آموزش دست می یابد. حتی در اصول بسیار ریز و دقیق عقلی و احکام آن تقلید از اساسی ترین ابزارهای انتقال مفاهیم عقلی است. سقراط ها، افلاطون ها، ارسطوها، فارابی ها، بوعلی سیناها تنها از راه تقلید توانسته اند بیاموزند و به دیگران بیاموزانند.
در تمام کتاب هایی که در حوزه جامعه شناسی رفتار و روان شناسی اجتماعی نگاشته شده بخش مهمی از کتاب به مساله الگوبرداری و نقش و آثار آن در فرآیند تکامل شخصیت اجتماعی و جامعه پذیری اختصاص یافته است. در همه این موارد به مساله مهم «دیگری مهم» و یا «دیگران مهم» اشاره شده است و این که چگونه هر شخصی می کوشد شخصیت خود را با توجه به الگوها بازسازی کند و معیار سنجش درستی و نادرستی عمل و حتی اعتماد به نفس و خودباوری از نظر همگان «دیگری مهم» و یا «دیگران مهم» است.
شخص می کوشد بفهمد از نظر دیگری مهم و یا دیگران مهم چگونه انسانی است و در این راستا از هیچ تلاشی دست بر نمی دارد تا خود را وفق معیارها و ارزش های دیگری مهم و یا دیگران مهم بازسازی و همسان سازی کند. بر این اساس طبیعی است که در تمامی قرآن مسایل مهم معارفی و اخلاقی و تربیتی و عملی به شکل بیان الگوهای عینی مطرح می شود و داستان های پیامبران و یا انسان های کامل چون حضرت ابراهیم (ع) و یا آسیه همسر فرعون و مریم دختر عمران (ع) برای ارایه الگوهای عینی برای تقلید بیان می گردد. طرح مساله الگوبرداری از آنان و مطرح شدن پیامبر اسلام (ص) به عنوان الگو و نمونه کامل و جامع برای تقلید نیز برخاسته از همین امر طبیعی و گرایش ذاتی انسان به تقلید و الگوبرداری از دیگری است.

* الگوهای دینی مومنان
بنابر این انسان به طور طبیعی گرایش به این مساله دارد که خود را مطابق الگوها و نمونه های برتر در آورد و از سر تا پا خود را به شکل و شمایل و اخلاق و رفتار دیگری مهم و یا دیگران مهم تبدیل کند. از این رو به گردآوری همه عناصری می پردازد که از نظر وی برای الگوبرداری مهم و اساسی است و نقش موثری در آن دارد.

یکی از مسایلی که انسان مومن در جست و جوی آن گام بر می دارد و می کوشد به آن دست یابد، تطابق کامل زندگی فردی و اجتماعی خویش با الگوی دینی به ویژه الگوهای قرآنی است. از این رو در سخنان خویش برای توجیه رفتار و اندیشه و بینش و نگرش خویش همواره از آیات و روایات بهره می گیرد و به سیره عملی امامان (ع) استناد می کند. در خوراک می کوشد همانند آنان بخورد و یا در نحوه پوشش و خواب از آنان الگوبرداری نماید.
چیزهایی را که آنان ناپسند و زشت می دانستند و یا پسندیده و زیبا می یافتند استفاده کند و خود را متمایل به آن ها نشان دهد.
در مسئله ازدواج نیز می کوشد تا زندگی خود براساس الگوها و معیارهای علمی و عینی آنان و سیره عملی ایشان سامان دهد و آن چیزهایی را که از نظر ایشان ملاک وارزش است ارزش قرار دهد و از آن چیزهایی که ضدارزش است دوری و پرهیز نماید. بنابراین شناخت این معیارها و ارزش ها برای انسان مومن بسیار مهم و اساسی است؛ زیرا می کوشد تا خود را همانند ایشان کند و سر تا پا همسان سازی را بر پایه تقلید انجام دهد؛ زیرا معتقد است همسان سازی به معنای موفقیت کامل و رسیدن به جایگاهی است که ایشان از این راه بدان دست یافته اند. مسئله تقلید در حوزه بینش و نگرش و رفتار، امری است که قرآن بر آن تاکید کرده از جمله می فرماید اگر می خواهید محبوب خدا شوید از من پیامبر تقلید کنید و یا این راه مستقیم و راست من است از آن پیروی نمایید و یا گام در جایی نهید که من در آن جا گام نهاده ام و سر سوزنی از آن تخطی نکنید و یا این که نه پیش بیفتید و نه پس بمانید که در هر دو حالت گمراه می شوید، که اینها نمونه هایی از این دستورها و فرمان هاست که در آیات قرآنی بدان اشاره شده است و روایات بسیاری نیز در باب اطاعت از سیره زندگی پیامبر و امامان وارد شده که مجال طرح آن در این نوشتار نیست.
با توجه به این مسئله است که مومنان تلاش می کنند در زندگی خویش به ویژه در انتخاب همسر از امامان پیروی کنند و ملاک ها و معیارهای آنان را در انتخاب همسر و یازندگی به کار گیرند و سرسوزنی از آنها تخطی نکنند.

* نیکوترین همسر از نگاه قرآن
قرآن از همسر خوب و نیکو به خیر تعبیر کرده است. خیر به معنای چیزی است که گرایش و رغبت همگانی بدان وجود دارد. به این معنا که همسر خوب کسی است که از نظر همگان مورد تایید و توجه است و هر کسی آرزو دارد دارای چنین همسری باشد. زیرا ملاک های انسانی را چنان فراهم آورده که هر کسی به طور طبیعی آن را می ستاید و می پسندد. از نظر زیبایی، انسانی طبیعی و در حد اعتدال کامل است و نقص وعیبی در ظاهر وی نیست. از نظر بینشی و نگرشی و اخلاق فردی و رفتار اجتماعی نیز در مسیر تکاملی انسان قرار دارد و اصول و مبانی فطری را در خود بروز و ظهور داده است. نمونه های عینی آن را قرآن در آسیه (س) و مریم دختر عمران(س) در میان زنان و حضرت ابراهیم(ع) و دیگر پیامبران(ع) در میان مردان مطرح می کند. در این میان پیامبر اکرم(ص) الگوی برتر در میان مردان است و در حوزه همسری بهترین و کامل ترین ایشان به شمار می آید.

در آیات و سوره های چندی به الگوی دیگری به عنوان خانواده برتر و نمونه اشاره شده است که از هر نظر در کمال بینشی و نگرشی و رفتاری هستند. این خانواده که در سوره هل اتی (الانسان) به عنوان خانواده کامل و راستین ومحبوب خدا مطرح شده است، همان خانواده علوی است که ترکیبی از انسان های معصوم و کامل است که در آیه تطهیر به کمال و محبوبیت ایشان اشاره شده است.

خانواده علوی از هر لحاظ الگوی کامل در حوزه انتخاب همسر و زندگی و پدر ومادری و فرزندی است. فرزندان همه به گونه ای تربیت شده اند که بهتر از ایشان نمی توان یافت. از این رو افزون بر آن چه در این نوشتار بدان پرداخته می شود شایسته بلکه بایسته است تا با گردآوری و مطالعه زندگی و سیره ایشان در منابع و کتابهای دیگر همه ابعاد زندگی خانواده نمونه به دست آید و براساس این الگوهای رفتاری عمل شود.

* زن و مرد، مکمل یکدیگر
قرآن زندگی خانوادگی را بهترین و کامل ترین نوع زندگی برمی شمارد و آن را براساس فطرت و غریزه طبیعی انسان می داند و هرگونه زندگی در بیرون از چارچوب زندگی خانوادگی را زندگی ناقص و معیوب قلمداد می کند، زیرا در تحلیل قرآنی از همان آغاز آفرینش مرد، جفت و زوجی برای همسری وی از نفس و جانش آفریده شده که افزون بر نیازهای روحی و روانی و جنسی، زمینه تکامل و کمال یک دیگر را فراهم می آورند.

زن و مرد در تحلیل قرآنی موجود مستقل هستند و از روح و روان جداگانه برخوردار می باشند، از این رو هر کسی می بایست پاسخ گوی رفتار و کردار و افکار خویش باشد و هرکسی بار خویش بر دوش می کشد و در قیامت زن و مرد هر یک جداگانه دارای اراده و خواسته های مستقل خواهند بود و مجازات و پاداش مستقلی می گیرند اما با این وجود در زندگی دنیوی به گونه ای آفریده شده اند که باید مکمل یک دیگر باشند. به سخن دیگر زن و مرد در زندگی خلقی و دنیوی خویش موجوداتی وابسته به یک دیگر هستند و مرد به عنوان قوام و ستون زن و همسر خویش شناخته می شود که بدان تکیه کرده به کمال خویش می رسد.

از این رو در تحلیل قرآن از زن در دنیا به عنوان جفت و همسر مرد یاد می شود که باید با تکیه بر مرد و قوامیت او به کمال خویش دست یابد. این گونه است که زن و مرد به عنوان همسران می بایست در کنار هم باشند تا به کمال لایق و شایسته خویش برسند وگرنه دچار نقص و کمبود و عیب خواهند بود.

* همسر خوب، خیر برتر
بر این اساس قرآن همسر خوب و نیکو و زندگی خانوادگی را خیر می شمارد. (نساء آیه 19) و در آیه 221 سوره بقره همسران مؤمن را به عنوان خیر برتر از هر همسر دیگر می شمارد؛ زیرا زن مؤمن به جهت ایمان و رفتارهای برخاسته از آن می تواند مرد را به کمال خویش برساند ولی زن مشرک به جهت شرک و باورهای نادرست که در کردارها و رفتارهای او نیز نمود خواهد یافت دست کم سد راه تکامل همسر خویش خواهد بود اگر گفته نشود که عامل گمراهی و یا تغییر رفتاری همسر مؤمن خود نیز خواهد شد. در حقیقت همسر مؤمن، خیر است و موجبات تکامل و آرامش و آسایش شخص را فراهم می کند.

بنابراین انسان اگر بخواهد به کمال برسد و از مواهب دنیا برای دست یابی به تکامل و کمال و حتی آسایش و آرامش دنیوی بهره برد می بایست همسری را انتخاب کند که زمینه رشد و تکامل و آسایش او را فراهم آورد و آرامش را در خانه اش جای دهد. چنین همسری را می توان در میان زنان و مردان مؤمن یافت.

در آیات قرآنی به مسئله انتخاب زن مؤمن اشاره می شود؛ زیرا به طور طبیعی در میان عربها و حتی بسیاری از اقوام جهان، انتخاب همسر از سوی مردان بوده و هست و زنان بیش تر پس از خواستگاری به پذیرش آن روی می آورند. از این رو هرگونه پذیرش، مربوط به زنان و دختران است ولی خواستگاری و انتخاب نخست، به عهده پسران و مردان می باشد؛ بر این اساس در آیات قرآن به مسئله انتخاب زن خوب و مؤمن اشاره شده است ولی می توان از این به دست آورد که انتخاب در هر حال دو سویه است و زنان و مردان مؤمن می بایست همسری مؤمن برگزیند.

* زیبائی همسر، شرط مهم اما نه ضروری
قرآن به این مسئله طبیعی نیز اشاره می کند که انسان ها موجوداتی هستند که زیبایی را می پسندند و بدان گرایش دارند. زیبایی خواهی و زیبارویی جویی از امور طبیعی و غریزی بشر است. قرآن با شناخت مساله علاقه ها و گرایش های بشر به این نکته اشاره می کند که زیبایی هر چند ملاک و معیاری مهم در انتخاب همسر است ولی نباید زندگی خود را تحت الشعاع آن قرار داد.
البته به نظر می رسد که اصل زیبایی در آیات انکار نشده و از مردان و زنان خواسته شده که همسری انتخاب کنند که از نظر ایشان زیبا باشد.
در حقیقت اصل زیبایی هرگز مورد انکار قرآن و آیات آن قرار نگرفته و نوعی خلط و اشتباه در این جا پیش آمده است؛ زیرا آن چه از آیات فهمیده می شود این است که انسان هر گاه میان زیبارو و زیبارویان شگفت انگیز قرار گرفت می بایست در این جا ملاک و معیار را ایمان قرار دهد.

اصل آن است که شخص همسری زیبارو از نظر خویش برگزیند ولی هرگاه همسری را یافت که زیبایی شگفت انگیزی دارد ولی کافر و مشرک و یا انسانی غیرمتعادل اخلاقی و فکری است باید زیبارو را برگزیند و زیبارویان شگفت انگیز را به کناری نهد. (بقره آیه 221)

پس می توان گفت که در تحلیل قرآن هرگز از شخص خواسته نشده که همسری زشت از نظر خود را به همسری برگزیند هر چند که مؤمن باشد؛ بلکه از وی خواسته شده که هرگاه میان دو شخص زیبای مومن و زیباروی شگفت انگیز غیرمومن قرار گرفت، زیباروی مومن را برگزیند.

به سخن دیگر از آن جایی که مردان و زنان زیباروی شگفت انگیز به ویژه زنان شگفت انگیز، دل و ایمان مردان را می ربایند و ممکن است شخص، کنترل و مهار خویش را از دست دهد، لذا از مردان خواسته شده که خود را کنترل کنند و چشم از این زیبارویان شگفت انگیز فرو بندند و به همان زنان مومن زیباروی بسنده نمایند.

به هر حال انسان به طور طبیعی گرایش به زیبایی دارد و هر کسی برای ازدواج باید همسری برگزیند که از نظر وی زیبا باشد هر چند که از نظر خیلی ها زیبا جلوه نکند با اینکه در تعریف علمی زیبایی به مساله سازواری و همانندی میان اجزا اشاره می شود ولی هر کسی دقیقاً همان چیز را زیبا نمی داند که دیگری می داند. به سخن دیگر زیبایی امری نسبی است و انسان می بایست دست کم زیبایی را ازنظر خود حل کند و شخصی را انتخاب کند که این معیار را داشته باشد. حال اگر زیبارویان شگفت انگیزی را نیز با دیگر معیارها چون ایمان یافت چه بهتر که با آنان ازدواج کند.

* معیارهای یک همسر نیکو و شایسته از نظر قرآن
قرآن برای همسری که بتوان وی را خیر و نیکو دانست معیارهایی را بیان می کند. یکی از مهم ترین این معیارها غیر از حسن و زیبارویی (بقره آیه 221 و احزاب آیه 52) ایمان به خدا (بقره آیه 221 و تحریم آیه 5) است؛ زیرا انسان بی ایمان، باوری به رفتارهای اخلاقی و دور از شئونات زناشویی نخواهد داشت و چون به قیامت و حساب و کتاب عقیده ندارد ممکن است به شوهر خیانت کند و با دیگری جمع شود. و لذا هم در زندگی خصوصی و هم در زندگی اجتماعی و تربیت فرزندان بر پایه اصول ایمانی خیانت می کند و زندگی خانوادگی را به تباهی می کشاند.

معیار دیگری که قرآن در همسران به عنوان خیر مطرح می کند اطاعت از فرمان های خداوند است. (تحریم آیه 5) همسری که مطیع فرمان های الهی است در حقیقت کاری برخلاف اصول اخلاقی و هنجاری انجام نمی دهد و در مسیر تکاملی حرکت می کند.

تسلیم در برابر خدا و نیز شوهر (تحریم آیه 5) از ملاک های همسر نیکو و خیر است. زنی که در برابر شوهر تسلیم است می تواند زندگی خوبی را فراهم آورد؛ زیرا در هر مجموعه ای یکی می بایست رهبر و دیگری فرمانبر باشد وگرنه همواره تضاد رفتاری پیش خواهد آمد و هر کسی راهی را می رود که مخالف دیگری است و در نتیجه آرامش از خانه و زندگی سلب می شود.

دوشیزه بودن از ملاک های همسر برتر و نیکو است. (تحریم آیه 5) از این رو در بهشت به مردان بشارت داده می شود که با زنان و حوریان سیه چشمی ازدواج می کنند که هرگز از سوی جن و انسی مورد تصرف قرار نگرفته اند و همواره دوشیزه هستند.

دوشیزه بودن دختر موجب می شود تا شخص ارتباط سالمی با همسر برقرار کند و تنها محبت و عشق او در دلش جای گیرد. ارتباط با دیگری موجب می شود که سلامت زندگی به خطر بیافتد. اصولا مردان به دوشیزگان متمایل هستند و مایلند همه وجود زن در اختیار آنان باشد.

البته همانند مساله زیبارویان و زیبارویان شگفت انگیز در این جا اگر مردی با دو مورد مواجه شود که یکی دوشیزه هرزه گو و دیگری بیوه زن رازنگه دار باشد باید بیوه را مقدم دارد (تحریم آیه 3 و 5)

از این جا دانسته می شود که زن خیر و نیکو زنی است که رازدار می باشد. از این رو برتری ازدواج با زنان بیوه بر ازدواج با زنان فاش کننده رازهای همسران، در آیات قرآن بیان شده است. (همان)

توبه از گناهان (تحریم آیه 5)، دعوت به بهشت و دور شدن از دوزخ (بقره آیه 221)، دعوت به آمرزش خواهی و استغفار (همان)، روزه داری (تحریم آیه 5)، عبادت خدا (همان) و هجرت همراه همسر برای حفظ ایمان (تحریم آیه 5) از دیگر ملاک های همسر خیر و برتر در آیات قرآنی است.

منبع: ام الکتاب (www.ommolketab.net)

ادامه دارد....